De Laurenskerk: het enige Middeleeuwse gebouw in het moderne Rotterdam. De gotische kerk, die ooit nog een houten torenspits kende, domineerde eeuwenlang de skyline van de stad. Voor reizigers op weg naar Rotterdam was de kerk daarmee een baken. Deze functie heeft de kerk al lang niet meer. De nieuwe hoogbouw heeft het zicht op de kerk uit vrijwel iedere hoek ontnomen. Toch is de Sint-Laurens nog steeds uitermate belangrijk voor de stad. Nog altijd klinkt er God's woord, maar ook niet-gelovigen komen er naar toe. Voor een een bruiloft, een klassiek concert, voor Carols aan de Maas, de uitreiking van een speld, een lezing of een groot studentenfeest. De deuren staan in dit moderne gemeenschapshuis voor iedereen open.
In deze aflevering van Verhalen van Staal en Steen onderzoekt Paul van de Laar één van de bekendste warenhuizen van Rotterdam; de Bijenkorf. Het gebouw aan de Coolsingel van architect Marcel Breuer is in alles het tegenovergestelde van de oude Bijenkorf van Dudok aan het Van Hogendorplein, dat in 1940 werd verwoest. Dat was een glazen paleis, de huidige Bijenkorf is een gesloten doos. Maar daarmee was het rond de opening in 1957 wel het modernste warenhuis ter wereld, flexibel en volledig uitgerust om bezoekers te verleiden. En het eerste gebouw in Rotterdam met roltrappen. De zwarte vlekken op de gevel zijn veel Rotterdammers een doorn in het oog. Je hoort ze wel eens zeggen: het wordt tijd dat de Roteb de gevel eens reinigt. Maar dat mag niet. Breuer, de architect, heeft het zo bedoeld en het roet brengt ons terug in de tijd toen het weg- en havenverkeer de stad vervuilden. Het vuil is daarmee Rotterdams cultureel erfgoed geworden.
Het verhaal achter de Kunsthal in Rotterdam. Volgens oud-directeur Wim van Krimpen is de Kunsthal uit 1992 alles behalve een compromis en daarom zo'n goed gebouw. Architect Rem Koolhaas en de museuemdirecteur houden niet van de middenweg. "Het is zwart of wit, nergens grijs". Nog altijd komen vanuit de hele wereld architectuurliefhebbers naar Rotterdam om het eerste 'meesterwerk' van Koolhaas te bekijken. Het museumgebouw bestaat dit jaar 20 jaar. De Kunsthal heeft geschiedenis geschreven met zijn museale - op het publiek gerichte - aanpak. De hal voldoet uitstekend voor experimentele exposities en voor populaire spektakelshows. Maar na twee decennia wordt er toch nog steeds geklaagd over de functionaliteit van het gebouw. Paul van de Laar gaat op zoek naar het hoe en waarom van de Kunsthal in Verhalen van Staal en Steen.
In deze nieuwe aflevering van Verhalen van Staal en Steen bezoekt stadshistoricus Paul van de Laar de Maassilo; van graanpakhuis van weleer tot grootste club van Rotterdam. Aan het begin van de 20e eeuw had de Rotterdamse haven behoefte aan enorme pakhuizen voor de opslag van bulkgoed. De Maashaven werd aangelegd en werd dé haven voor de opslag van graan. In 1910 werd de eerste silo met een capaciteit van 20.000 ton gebouwd. Dit gebouw werd in 1930 uitgebreid met een tweemaal zo hoge silo, een ontwerp van het architectenduo Brinkman en Van de Vlug. Hiermee werd de Maassilo het grootste graanpakhuis van Europa. In 2003 sloot de graansilo definitief de deuren. De overslag van graan had zich inmiddels verplaatst naar de Botlek. Slopen van het betonnen complex was geen optie en dus werd het industriële monument verkocht aan het OBR (Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam). Vanaf begin jaren 90 werden in Rotterdam al veel oude havengebouwen herontwikkeld, zoals Hotel New York en het Entrepotgebouw. Ook de graansilo kreeg een nieuwe bestemming en werd een evenementenlocatie, met de in de eerste jaren een prominente plek voor de club Now & Wow. Paul van de Laar vertelt in Verhalen van Staal en Steen over de bewogen geschiedenis van de beroemde silo.
Paul van de Laar vertelt in Verhalen van Staal en Steen het verhaal van Het Witte Huis: ooit dé wolkenkrabber van Rotterdam. Het Witte Huis is nog altijd de lieveling van veel Rotterdammers. Toen de Rotterdamse Gerrit van der Schuit in 1894 tijdens een reis naar New York de eerste wolkenkrabbers zag, wist hij dat hij in zijn stad ook zo'n toren wilde realiseren. Samen met zijn broer Herman en de architect Willem Molenbroek lukte hem dat en in 1898 stond het Witte Huis er. Het was met zijn 45 meter hoogte het hoogste kantoorgebouw van Europa en in feite de start van de hoogbouw-traditie van Rotterdam. Het Witte Huis was niet alleen bijzonder vanwege de hoogte; het was begin van de 20e eeuw één van de modernste gebouwen van de stad. De kantoorsector was in opkomst en het kantoorwerk werd in die periode gemechaniseerd. Het Witte Huis - het eerste kantoorverzamelgebouw van de stad - had bijvoorbeeld twee elektrische liften en een telefooncentrale. Maar er ratelden ook moderne typemachines. Een citaat uit het boek 'Stad' van de Rotterdamse schrijver Ben Stroman beschrijft misschien het best een dagje Witte Huis uit die tijd: “De prikklokken registreeren de tijdstippen van ieders komst. Vóór de grote ronde klokken op negen staan is binnen de glazen wanden en rond de bruine, houten bureaux en groene stalen lessenaars het leven begonnen. De schrijfmachines beginnen hun rateling. De telefoons klikken en bellen. Het kantoor arbeidt.”
De Van Nelle Fabriek. Komt dit prachtige monument van het Nieuwe Bouwen volgend jaar op de werelderfgoed-lijst van UNESCO? De Van Nelle Fabriek. Het Rotterdamse paleis van licht, lucht en ruimte en hoogtepunt van het Nieuwe Bouwen is sinds het begin van dit jaar officieel kandidaat voor de prestigieuze werelderfgoed-lijst van UNESCO. In Nederland tellen we op dit moment slechts 10 UNESCO-monumenten, waaronder de grachtengordel van Amsterdam en de molens van Kinderdijk. De koffie-, thee- en tabaksfabriek aan de Schie in het westen van Rotterdam is wereldberoemd om zijn architectuur en werd in 1930 geopend. De grote man achter het complex van Cees van der Leeuw, één van de eigenaren van Van Nelle. Hij was van grote invloed op het vooruitgangsdenken in het vooroorlogse Rotterdam. Zowel op het gebied van het verbeteren van de omstandigheden van de stadsbewoners als de moderne architectuur. Daarom is 'zijn' Nelle Fabriek - een combinatie van die twee zaken - een monumentale herinnering aan die Rotterdamse periode van vooruitgang en moderniteit. De commissie van UNESCO maakt volgend jaar bekend of de Van Nelle Fabriek definitief op de werelderfgoed-lijst komt.
De Beurs van Rotterdam. Rotterdam is sinds jaar en dag de stad van de handel. In 1598 werd hier al een Koopmansbeurs geopend. De eerste van Nederland. De huidige Beurs van Rotterdam, aan de Coolsingel, is al weer het vierde Beursgebouw van de stad. Het eerste deel werd vlak voor de Tweede Wereldoorlog gebouwd en is van de architect J.F. Staal. Het is een voorbeeld van de Nieuwe Zakelijkheid. Tot aan de jaren tachtig was de voormalige vergaderzaal van de Kamer van Koophandel - die min of meer boven de ingang van het enorme complex hangt - het icoon van Rotterdam handelsstad. Ook van binnen is deze statige zaal een waar kunstwerk, met een bijzonder groot raamwerk dat als venster op de stad fungeerde. Halverwege de jaren tachtig bleek het gebouw te klein en werd het complex uitgebreid. Architect Rob van Erk kreeg de opdracht en ontwierp de opvallende groene ovale toren. Deze toren is - mede door zijn schoonheid en populariteit bij de Rotterdammers - altijd beschouwd als het startpunt van de moderne hoogbouw-golf vanaf de jaren negentig en geldt sindsdien als het icoon van de handelsstad.
De Mevlana Moskee in Rotterdam-West werd in 2006 tot ieders verbazing verkozen tot het mooiste gebouw van Rotterdam. Daarmee kozen de Rotterdammers voor de exotische architectuur van nieuwkomers en voor traditionele Ottomaanse bouwkunst.
Het symbool van de Rotterdamse wederopbouw, bestaat 60 jaar. Ooit gebouwd voor de groothandel, met een magnifieke logistieke opzet, nu al weer jaren een verzamelgebouw voor kantoren.
Het wooncomplex won deze maand de Gulden Feniks voor het beste Nederlandse renovatie-project van dit jaar. Verrassend omdat ook het Amsterdamse Rijksmuseum mee dong, maar ook wel terecht als je het complex weer als vanouds ziet glanzen. Het modernistische - en onder architecten wereldberoemde - woonblok uit de jaren twintig is gemoderniseerd en tegelijkertijd in oude luister hersteld.
In de eerste nieuwe aflevering van Verhalen van Staal en Steen behandelt stadshistoricus Paul van de Laar het Rotterdamse icoon: de Kuip. Het stadion van voetbalclub Feyenoord is misschien wel het bekendste gebouw van Rotterdam. De sporttempel uit de jaren dertig van de vorige eeuw wordt binnenkort volledig vernieuwd. De grote vraag is of het nieuwe stadion de kracht van de oude Kuip niet teniet doet. Begin jaren dertig droomde toenmalig voorzitter van Feyenoord Leen van Zandvliet van een nieuw stadion voor zijn club, met een ronde kuipvorm en - heel bijzonder in die tijd - een tweede ring. Toen hij wakker werd zou hij hebben geroepen: Ik heb het, ik heb het. Dat stadion werd enkele jaren later ontworpen en gebouwd. Het geheel in staal en beton opgetrokken stadion, van de Rotterdamse modernistische architecten Brinkman en van der Vlugt, werd de ultieme voetbaltempel. Groot en toch intiem. Door de ovale vorm en de hangende tweede ring zaten de 65.000 toeschouwers toch heel dicht op het veld. Mede door dit stadion werd Feyenoord een club om rekening mee te houden. In Nederland, maar ook in Europa. De club van Zuid won in 1970 - als eerste in Nederland - de Europacup I. In 1994 werd de Kuip gerenoveerd, maar behield volgens de kenners zijn oude kwaliteiten. De vraag is of dit ook na de aanstaande renovatie het geval zal zijn.
Buitenlandse toeristen die Rotterdam aandoen, bezoeken vrijwel altijd de Kubuswoningen. Voor hen staan ze symbool voor de moderne architectuur van de stad. Maar hoe futuristisch de kubussen ook aan doen, ze passen niet echt in het beeld van Rotterdam als moderne architectuurstad. Het is juist een opvallend voorbeeld van het structuralisme, dat in de jaren zeventig van de vorige eeuw wilde afrekenen met al die moderne, grote, kille gebouwen in de stad. Rotterdam moest weer intiem en menselijker worden. Het autovrije complex ademt die gedachte ook uit, met zijn pleintjes, trapjes en terrasjes. Architect Piet Blom bedacht de opmerkelijke kubusvorm in Helmond, waar hij met dit woningtype experimenteerde. Het zijn in feite paalwoningen met de vorm van een vierkante boom. De paal is de stam en de kubus de kruin. Vandaar de bijnaam van het complex Het Blaakse Bos. De meeste Rotterdamse architecten uit die periode waren vanaf het begin zeer kritisch over dit de kubuswoningen en over de opkomst van het structuralisme in de stad (Carel Weber had het over de 'Nieuwe Truttigheid'). En tijdens de bouw - begin jaren tachtig - werd deze stroming al weer af geserveerd. Toch heeft het complex zijn plek in de Rotterdamse architectuurgeschiedenis veroverd. Het is sinds enkele jaren een gemeentelijk monument en één van de populairste toeristische trekpleisters.
De Brug, het moderne kantoorgebouw van Unilever, dat zweeft boven de negentiende eeuwse margarinefabriek. Alleen de bouw en vooral de plaatsing ervan waren al spectaculair, maar het is dan ook het voorbeeld voor de toekomst, waarin ruimtegebrek ons dwingt tot 'luchtgebonden bouwen'. De Brug past perfect in zijn omgeving. Aan de rand van de oude stadshavens, temidden van Rotterdams iconische bruggen, met de Hef praktisch naast de deur als inspirerend voorbeeld. Het moderne kantoorgebouw hangt boven de oude fabriek van de Margarine Unie, waar al meer dan honderd jaar margarine gemaakt wordt. Deze fabriek doet nog altijd dienst. Het fenomeen van nieuwbouw boven op oude bebouwing is iets dat we in de toekomst meer zullen zien, ook in Rotterdam. 'Meervoudig grondgebruik' of 'luchtgebonden bouwen' noemen ze dat. We zien het al in veel Aziatische steden, waar – wegens ruimte gebrek – gebouwen, maar ook wegen en metrobanen boven en over elkaar heen worden gebouwd.
Is dit Rotterdamse winkelcentrum Alexandrium architectuur? Ja, en zeker Alexandrium II, beter bekend als de Megastores. Dit complex met het iconische neon-venster is, hoe simpel ook, een uiterst slim ontwerp. Alexandrium is het grootste en meest succesvolle winkelcentrum van Nederland. Het bestaat uit drie aparte concepten (Shopping Center, Megastores en Woonmall), die elkaar versterken. Het huidige Shopping Center (Alexandrium I) werd al in 1984 gebouwd als de Oosterhof, het winkelcentrum voor de wijk Prins Alexander. Begin jaren negentig werden Alexandrium II (Megastores) en Alexandrium III (Woonmall) ontwikkeld en ontworpen door architect Fons Verheijen. Met name Alex II is een bijzonder ontwerp met een iconische waarde voor het hele complex. Dit komt vooral door het opvallende licht-buigende scherm met neon-reclame, dat simpel, eenvoudig en zeer effectief is. Daarnaast vormt de brede boulevard voor een slimme verbinding van de verschillende centra.
De Bergpolderflat in Rotterdam-Noord is belangrijk in de architectuurgeschiedenis. De flat uit 1933 is een experiment van geïndustrialiseerde volkswoningbouw, maar staat vooral bekend als de eerste galerijflat ter wereld. De architect Willem van Tijen zocht naar de perfecte woning voor arbeiders. Niet te duur, maar wel kwalitatief goed en duurzaam. Met de Bergpolderflat experimenteerde hij met voor de woningbouw in die tijd volkomen nieuwe materialen, zoals staal. De galerij gaf hem door het ontbreken van trappen in het huis de mogelijkheid de relatief kleine plattegrond van de woning zo effectief mogelijk in te delen. De flat kreeg mede door het zichtbare staalskelet een modern en eenvormig uiterlijk. Maar dat vond Van Tijen juist mooi. Hij barstte dan ook in woede uit toen bewoners bloembakken aan hun balkons hingen. De Bergpolderflat is in de jaren negentig gerenoveerd en is tegenwoordig zelfs een rijksmonument.
De Doelen is hét concert- en congresgebouw van Rotterdam en de thuisbasis van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Op 18 mei 1966 werd het gebouw op de huidige plek naar ontwerp van de gebroeders Kraaijvanger geopend. Maar de geschiedenis van een Rotterdams concertpodium met de naam ‘de Doelen’ gaat terug tot in de 17e eeuw. Na het bombardement, waardoor ook de oude Doelen aan de Coolsingel was vernietigd, werd eerst prioriteit gegeven aan het herstel van de havens, woningen en bedrijven. De bouw van de nieuwe Doelen wordt ook wel het sluitstuk van de wederopbouw genoemd. Hiermee kwam het eens zo florerende culturele leven van Rotterdam weer terug in de stad.
In deze aflevering bezoekt Paul van de Laar Kuyls Fundatie, een van de weinige zogenaamde 'hofjes' die Rotterdam nog rijk is. Ooit lag het op een rustieke buitenplaats aan de Schiekade maar begin jaren '70 van de vorige eeuw is het verplaatst naar Kralingen. Het monumentale hoofdgebouw is een opvallend pand aan de 's Gravenweg, maar de sociaal-maatschappelijke geschiedenis van het hofje, die 200 jaar geleden begon bij Anthonetta Kuyl, is veel minder bekend. Toch is deze bijzondere vorm van seniorenhuisvesting nog steeds springlevend. Paul spreekt met een van de huidige inwoneressen, zoals ze nog steeds genoemd worden, Petronella Tabbes. Vandaag de dag gelden vrijwel dezelfde regels zoals vastgelegd in het testament van Anthonetta Kuyl. De dames zijn ouder dan 55 jaar en weduwe of alleenstaand. Ook spreekt Paul met oud-regent en auteur van het jubileumboek over Kuyls Fundatie, Coen Willemse.
Paul van de Laar bezoekt in deze aflevering van Verhalen van Staal en Steen Hotel New York. Het hotel/restaurant is een begrip in Rotterdam. De zeer populaire horecaonderneming heeft een karakteristieke uitstraling EN een bijzonder verhaal: de rijke geschiedenis van het gebouw is nauw verweven met het verleden van de havenstad. De transformatie van hoofdkantoor van de Holland Amerika Lijn naar hotel-restaurant is een zeer goed voorbeeld van succesvolle herontwikkeling van Rotterdams erfgoed. De oude dame houdt zich nog altijd staande tussen de imposante hoogbouw op de Wilhelminapier. Paul van de Laar spreekt hierover met maritiem historicus Cees Zevenbergen, en horecaondernemer Daan van der Have.
Paul van de Laar brengt een bezoek aan Hoek van Holland. Hier staat het wereldberoemde woningblok van J.J.P Oud. Het strakke, wit gepleisterde complex aan de 2e Scheepvaartstraat in Hoek van Holland stamt uit 1927 en bestaat uit 40 woningen. Het wijkt sterk af van de donkere bakstenen woningen die tot dan toe in Nederland vooral werden gebouwd. Architect Oud ontwerpt het woningblok in dienst van de Gemeentelijke Woningdienst. Hij krijgt de opdracht om in Hoek van Holland goedkope arbeiderswoningen te ontwerpen die aan de moderne eisen van die tijd moeten voldoen. Oud is in die tijd betrokken bij de oprichting van de wereldberoemde kunstenaarstroming De Stijl en wil dus zijn ideeën over vorm en kleur tot uiting brengen in dit complex. En dat zie je hier goed terug, vooral in het gebruik van de kleuren wit, geel en blauw. De woningen aan de 2e Scheepvaartstraat in Hoek van Holland zijn onderdeel van een reeks witte woningbouwprojecten, zoals Het Witte Dorp in Rotterdam-West en de Kiefhoek in Rotterdam-Zuid, die hem internationale erkenning bezorgen. Paul van de Laar spreekt met architectuurhistoricus Dolf Broekhuizen, die een boek schreef over de architect. Ook ontmoet hij Wytze Patijn, voormalig Rijksbouwmeester en de man die de renovaties van de woningen leidde.
Vrijwel iedere Rotterdammer is er wel eens geweest: Diergaarde Blijdorp, de topattractie van de stad. Naast de exotische dieren is ook het zwierige ontwerp van de dierentuin zelf een bezoek meer dan waard. Diergaarde Blijdorp, gebouwd eind jaren dertig van de vorige eeuw, is een van de eerste integraal ontworpen dierentuinen. De rijk versierde gebouwen zijn in het ontwerp van architect Sybold van Ravesteyn onderdeel van het totaalconcept. In 2004 is de diergaarde van 'de architect van de gebogen lijn', uitgeroepen tot Rijksmonument. Sindsdien is een grootscheepse renovatie van start gegaan. Paul van de Laar bezoekt de diergaarde met een familie die al jaren in de tuin komt. Verder spreekt hij met de directeur van diergaarde Blijdorp, Marc Damen en met Van Ravesteyn-specialist Kees Rouw.
