Górale podhalanscy wykupili od cesarza polany i hale. Pelnomocnikiem górali zostaje baron Borowski, jako ze wedlug prawa chlop nie mógl posiadac ziemi. Do domu w Polanach powrócil wyrzucony ze szkoly pijarów Franek Gasienica. Wygnany przez ojca - zostaje zbójnikiem. Po jakims czasie zeni sie z Marika, Slowaczka, i wraca na ojcowizne. Górale, wbrew zakazom barona, który uwaza sie za prawowitego wlasciciela tych góralskich ziem - udaja sie na wypas bydla i owiec pod wodza Franka Gasienicy. Zostaja napadnieci przez hajduków barona i pobici. Owce i bydlo zarekwirowano. Pawel Gasienica umiera, a Franek starym góralskim obyczajem wywozi ojca w góry. Przy ostatnim pozegnaniu stary Pawel zdradza wnukowi Jedrkowi Gasienicy tajemnice ukrycia zbójeckiego skarbu.
Podhale lezace na terenie zaboru austriackiego wystepuje zbrojnie przeciw zaborcy pod wodza ksiedza Kmietowicza i organisty Andrusikiewicza. Niestety, na skutek zdrady górali z Czarnego Dunajca powstanie po kilku zaledwie godzinach upada. Franek Gasienica jako jeden z przywódców powstania dostaje sie do wiezienia. Jego syn, Jedrek, ucieka w góry do Symka Polowaca, ukrywajacego sie juz 40 lat przed sluzba w wojsku austriackim. Symek umiera, a Jedrek wraca do domu. Dochodzi do zwady miedzy Jedrkiem Gasienica a Kuba, bratem Bronci, dziewczyny, w której sie Jedrek "zalubil". Po krwawej bójce w karczmie Jedrek otrzymuje przydomek "Krwawy". Zbójecki skarb nie byl legenda. Spoczywal na dnie groty. Jedrek znalazl go. Zaczyna sie nowa karta jego zycia. Mimo sprzeciwu Kuby, bierze slub z Broncia. Wesele - tradycyjnie - konczy sie bójka.
W Zakopanem wybucha zaraza. Umiera zona Jedrka Gasienicy - Broncia, osierocajac dwóch synów: Macka i Józka. Jedrek w szale pali nowo wybudowana gazdówke wraz ze zwlokami zony. Na porebie, gdzie pracuje, odwiedza go Debora, córka Zyda - karczmarza, która w czasie bójki w karczmie przyszla Jedrkowi z pomoca. Nawiazuje sie miedzy nimi wielka szalencza milosc. Jedrek zostawia dwóch synów z babka na gazdostwie, a sam z Debora ucieka na Slowacje. Po jakims czasie wraca po reszte skarbu zakopanego pod reglami. Okazuje sie, ze ktos jednak zabral jego czesc. Jedrek wraca na zawsze na Slowacje do swojej nowej rodziny; zostawiajac na starym gazdostwie babke i dwóch niedoroslych synów.
Józek i Maciek sa juz dorosli i zaczynaja rozgladac sie za przyszlymi zonami. Maciek "zalubil" sie w Anieli, córce bacy Obrochty. Wstepuje wiec do bacy na sluzbe jako juhas i wyrusza na swój pierwszy w zyciu redyk. Józek po powrocie z przemytu wstepuje do Kacki, "zbójnickiej frajerki". Tam go zastaje Johym, byly konkurent do reki Jadwisi, obecnej zony Józka, i kochanek Kacki. Dochodzi do bójki, w wyniku której Józek ginie. Maciek dowiedziawszy sie o tym pali Johymowi chalupe, a nastepnie zabija go w krwawej bójce. W Zakopanem wybucha tymczasem epidemia cholery. Umiera babka Macka - Marika. Na wiesc o zarazie przyjezdza do Zakopanego znany lekarz z Warszawy, dr Chalubinski. Jest to jego pierwszy kontakt z góralami i ludzmi gór, który zadecydowal o jego dalszych losach.
Do Zakopanego przyjezdza juz na stale doktor Chalubinski. Wraz z nim przyjezdzaja czolowi przedstawiciele inteligencji polskiej: Witkiewicz, Paderewski, Sienkiewicz, Tetmajer, Modrzejewska... Sa to ludzie zakochani w górach i oczarowani folklorem. Znajduja w Zakopanem, w okresie niewoli narodowej, azyl polskosci. Wieczorami sluchaja opowiesci Sabaly, a przy pieknej pogodzie wyruszaja, na wyprawy w góry. Trwaja w dalszym ciagu wasnie rodowe miedzy Gasienicami a Johymami. Pewnego dnia Pawel dostaje zaproszenie od Maryny ze Slodyczków, która wraz z rodzina wyemigrowala do Kanady. Postanawia wyjechac. A Marysia - sierota, która pomagala na gospodarce zonie Macka - opuszcza Zakopane, udajac sie wraz z jednym z gosci doktora Chalubinskiego - malarzem, zakochanym w niej do szalenstwa, w podróz do Francji.
Wybucha I wojna swiatowa. Cesarz "przypomina sobie" o dzielnosci górali i formuje z nich wojsko przeciw Rosji. Nie wszystkim jednak ta wojna "sie widzi". Niektórzy z nich, a mianowicie Izydor Gasienica, Wladek Suleja, Jasiek Bachleda i Johym, dezerteruja i jak kiedys Symek Polowac udaja sie w góry. Zimy, wiosny, jesienie i Iata spedzone we czwórke; z dala od ludzi, zadawnione wasnie rodowe Gasieniców i Johymów - doprowadzaja w efekcie do wielu nieporozumien i drazliwych sytuacji konczacych sie nawet tragicznie. I wreszcie Iistopad 1918 roku. Wielkie mocarstwa podpisuja traktat wersalski. Na placu w Szaflarach pod pomnikiem Jagielly przemawia Stefan Zeromski. Przysluchuje sie temu stary góral w historycznym stroju. Zapytany przez lzydora skad jest, odpowiada krótko: "Jam jest Jedrzej Gasienica Krwawy, przyszedlem tu pomrzec".
