Druga wojna światowa przyniosła Polsce niebywałe straty ludzkie, proporcjonalnie największe spośród wszystkich uczestników wojny. Śmierć poniosło ponad 6 mln obywateli polskich. Wiele dóbr kultury, bezcennych zbiorów archiwalnych i bibliotecznych, kolekcji dzieł sztuki, materiałów naukowych uległo całkowitemu zniszczeniu. Polska poniosła też gigantyczne straty materialne, sięgające 38% substancji majątku narodowego sprzed wojny. Pragnienie normalności, stabilizacji, spokoju, było jednym z najpowszechniejszych. Kolidowały z nim obawy o przyszłość wynikające z zupełnie nowego położenia Polski, z objęcia władzy przez ludzi powszechnie wiązanych z obcymi wpływami. Utrata ziem wschodnich, widoczne uzależnienie od Związku Sowieckiego rodziły poczucie krzywdy i osamotnienia, mimo daniny krwi oddanej w nieustępliwej walce o niepodległość. Zarazem jednak wśród najszerszych kręgów dostrzec można było entuzjazm odbudowy, przekonanie o nadrzędności zadania podniesienia kraju z ruin.