In de nacht van 9 op 10 mei 1940 reed een Duitse militaire trein, volgeladen met personeel, materieel en munitie, dwars door de Nederlandse verdedigingslinie Noord-Brabant binnen, en strandde pas na 23 kilometer in vijandelijk gebied. De bezetter kwam dus, onder andere, met de trein.
Wat in het Nederlandse straatbeeld vooral opviel, de eerste maanden na de Duitse inval in mei 1940, was de aanwezigheid van Duitse soldaten. Die hadden het hier erg naar hun zin. Over het algemeen was het leven voor hen goed in Nederland: genoeg te eten, volop vertier en weinig gevaar.
Eind april, begin mei 1943 deed zich tijdens de bezetting van Nederland een ommekeer voor. De Duitsers riepen honderdduizenden mannen, die in 1940 gemobiliseerd waren geweest, op om in Duitsland te gaan werken.
In de eerste anderhalf jaar na de Duitse inval, dus tot eind 1941, ging het met de Nederlandse economie eigenlijk veel beter dan over het algemeen wordt aangenomen. Na enige tijd begonnen Duitse instanties en vooral de Wehrmacht zoveel orders te plaatsen bij het Nederlands bedrijfsleven dat hier een forse groei ontstond.
De tragedie van de meer dan 100.000 uit Nederland weggevoerde en in de vernietigingskampen vermoorde joden staat centraal in deel 5 van de NPS-serie De Oorlog. Het is het verhaal van de wanhopige machteloosheid van de slachtoffers en van de geraffineerde methoden van de nazi’s, maar ook van de medewerking die tal van Nederlandse instanties en personen aan de deportaties hebben verleend. Het verhaal is veel te gecompliceerd om één speciale reden te noemen waarom er uit Nederland zo’n hoog percentage is weggevoerd, zeker in vergelijking met de meeste andere Europese landen.
In het najaar van 1944 veranderde de oorlogssituatie in Nederland scherp van karakter: de oorlog kwam heel dichtbij, Nederland werd een frontstaat en opeens werd alles veel grimmiger, dreigender, gevaarlijker. Voor het zuiden van Nederland leidde dat tot de bevrijding maar de rest van het land ging een zware oorlogswinter tegemoet. De inleiding vormt de geallieerde invasie van 6 juni 1944 in Normandië. Hoewel de opmars aanvankelijk niet erg opschiet, gaat het vanaf eind augustus opeens heel hard.
De Japanse bezetting van Nederlands-Indië bracht, tussen 1942 en 1945, onnoemelijk veel leed met zich mee, voor de Nederlanders daar, maar ook voor de Indo-Europeanen en de Indonesische bevolking. Maar daarnaast leidde die bezetting ook tot een versnelling in de politieke situatie: de rol van Nederland als koloniale mogendheid was onverwacht snel uitgespeeld. Aan die ontwikkelingen besteedt de NPS-serie De Oorlog veel aandacht in deel 7, Oorlog in Indië. Wat in deze aflevering vooral opvalt is dat er veel filmbeelden in zijn opgenomen die tot dusver nooit eerder op de Nederlandse televisie zijn vertoond.
Nederland was bevrijd, in mei 1945, maar toen de eerste vreugde daarover enigszins was weggeëbd, bleek het land te zijn opgescheept met een aantal reusachtige problemen. De wederopbouw van het geruïneerde land en de berechting van vele duizenden collaborateurs eisten alle aandacht op, maar toen daar ook nog een heuse oorlog aan de andere kant van de aardbol bijkwam, het escalerende conflict met de republiek Indonesië, toen groeiden de problemen Nederland boven het hoofd.
Eigenlijk is de Tweede Wereldoorlog nooit helemaal weggeweest. Al bijna 65 jaar heeft de herinnering aan de ingrijpende gebeurtenissen van die tijd een belangrijke stempel gedrukt op de Nederlandse samenleving. Vandaar ook dat de laatste aflevering van de NPS-serie De Oorlog aan dat verschijnsel gewijd is: de oorlog na de oorlog.
