Op 6 juni 1944, D-Day, begon met de grootste amfibische operatie in de geschiedenis, de bevrijding van West-Europa. Met hedendaagse technieken en verslaggevers én met historische beelden wordt het nieuws van de periode rond D-Day verteld en geduid alsof het 't nieuws van vandaag is.
Dit keer draait het om de gebeurtenissen rond Operation Market Garden, de geallieerde poging om een snelle doortocht te forceren naar het Ruhrgebied. Omdat de laatste brug over de grote rivieren, die bij Arnhem, niet kon worden veroverd, mislukte de operatie en daarmee ook de bevrijding van het noorden en westen van Nederland, waardoor die gebieden eerst nog de Hongerwinter moesten doorstaan.
Serie Bevrijdingsjournaals met het nieuws van 75 jaar geleden, gebracht met de technieken en kennis van nu. Dit keer draait het om de gebeurtenissen rond Operation Market Garden, de geallieerde poging om een snelle doortocht te forceren naar het Ruhrgebied. Omdat de laatste brug over de grote rivieren, die bij Arnhem, niet kon worden veroverd, mislukte de operatie en daarmee ook de bevrijding van het noorden en westen van Nederland, waardoor die gebieden eerst nog de Hongerwinter moesten doorstaan.
Bevrijdingsjournaal 22 september 1944: Grote steden zien er verlaten uit, in de Jodenbuurten woont niemand meer. Meer video's? Abonneer je op ons kanaal! https://www.youtube.com/nos Market Garden was tijdens de Tweede Wereldoorlog een van de grootste geallieerde operaties op Nederlandse bodem. Het duurde tien dagen en liep uiteindelijk uit op een fiasco. In de bevrijdingsjournaals Market Garden worden de ontwikkelingen de komende tien dagen op de voet gevolgd alsof het 75 jaar geleden is, maar met de techniek van nu. Daarbij is aandacht voor wat er in de lucht gebeurt (Market), maar ook voor wat er zich op de grond afspeelt (Garden). Dag 6: Grote steden zien er verlaten uit, in de Jodenbuurten woont niemand meer. Hele families worden door de Duitsers op transport gezet. Een klein deel weet te vluchten en onder te duiken Volgens de Duitsers is Amsterdam ‘gereinigd’ van Joden.
Bevrijdingsjournaal 23 september 1944: Duitsland heeft een nieuw vernietigend wapen: de V2-raket. De raket wordt vanuit het Haagse bos de lucht ingeschoten richting Londen. Meer video's? Abonneer je op ons kanaal! https://www.youtube.com/nos Market Garden was tijdens de Tweede Wereldoorlog een van de grootste geallieerde operaties op Nederlandse bodem. Het duurde tien dagen en liep uiteindelijk uit op een fiasco. In de bevrijdingsjournaals Market Garden worden de ontwikkelingen de komende tien dagen op de voet gevolgd alsof het 75 jaar geleden is, maar met de techniek van nu. Daarbij is aandacht voor wat er in de lucht gebeurt (Market), maar ook voor wat er zich op de grond afspeelt (Garden). Dag 7: militair historicus Christ Klep legt uit hoe vernietigend het nieuwe wapen is van de Duitsers.
Bevrijdingsjournaal 24 september 1944: Operatie Market Garden lijkt uit te lopen op een fiasco en de Duitse bezetter ronselt arbeidskrachten in Nederland. Market Garden was tijdens de Tweede Wereldoorlog een van de grootste geallieerde operaties op Nederlandse bodem. Het duurde tien dagen en liep uiteindelijk uit op een fiasco. In de bevrijdingsjournaals Market Garden worden de ontwikkelingen de komende tien dagen op de voet gevolgd alsof het 75 jaar geleden is, maar met de techniek van nu. Daarbij is aandacht voor wat er in de lucht gebeurt (Market), maar ook voor wat er zich op de grond afspeelt (Garden). Dag 8: De Britten houden met de moed der wanhoop stand in Oosterbeek, maar elke dag verliezen zo'n 200 soldaten hun leven en raken er honderden gewond. Ondertussen heeft de Duitse bezetter steeds meer arbeidskrachten uit Nederland nodig. De dwangarbeiders moeten met gevaar voor eigen leven nieuwe verdedigingslinies aanleggen voor de Duitsers.
Magazine met een terugblik op de herdenkingen rond de bevrijding van Nederland in het afgelopen jaar. In 2019 en 2020 herdenken we de bevrijding van Nederland. Herman van der Zandt maakt de balans op van het eerste halve jaar: D-Day, de bevrijding van Limburg, Operatie Market Garden en de Slag om de Schelde. Met speciale aandacht voor de veteranen: toen jongens van soms nog geen twintig, nu oude mannen van in de negentig.
In januari 1945 krijgt het noorden van Nederland te maken met een groot gebrek aan voedsel en brandstof. Het zuiden is bevrijd, maar het noorden moet overleven. Er heerst in delen van Nederland een extreme hongersnood. Op 27 januari 1945 wordt in Polen het vernietigingskamp Auschwitz bevrijd door het Russische Rode Leger en ziet de rest van de wereld welke gruwelijkheden zich daar hebben afgespeeld. We volgen zeven dagen lang de winter van ’45 met de technieken van nu afgewisseld met historische beelden.
Januari 1945: het zuiden van Nederland is bevrijd, maar van een stabiel gezag is nog geen sprake. In het noorden van Nederland beginnen de bittere koude en de spoorwegstaking hun tol te eisen: de hongerwinter is ingezet. En bij de Poolse stad Auschwitz doen de Russische troepen een huiveringwekkende ontdekking. In een nieuwe serie Bevrijdingsjournaals van zeven afleveringen presenteert Herman van der Zandt deze gebeurtenissen met de technieken en verslaggevers van nu.
Het noorden en oosten van Nederland zijn net bevrijd. Daaronder een groot deel van de Betuwe; zwaar beschadigd doordat de Duitsers de fruitboomgaard van Nederland onder water hadden gezet. Het westen van het land is nog bezet. Daar lijden ongeveer 3,5 miljoen mensen, vooral in de grote steden, ernstige honger. De Amerikanen en Russen nemen de nazi's in de tang en stomen op naar Berlijn. Beide legers ontmoeten elkaar in Torgau. Tenminste, zo is die gebeurtenis de geschiedenisboekjes ingegaan, in werkelijkheid ging het net even anders.
De isolatie van bezet West-Nederland maakt dat de hongersnood alleen maar erger is geworden. Nog erger dan in de wintermaand januari. Het brandstoftekort is zo groot dat huizen worden gestript van kozijnen en tuinhekjes. Alles wat kan branden is roofgoed. Met de Duitsers wordt onderhandeld om voedseldroppings toe te staan. Verder wordt met de dag duidelijker dat de nazi's niet alleen in Auschwitz op gruwelijke wijze massa's mensen, voornamelijk Joden, vermoordden, maar dat ze er nog meer vernietigingskampen op nahielden. In Noord-Italië wordt de Italiaanse dictator Benito Mussolini vermoord. In Berlijn trouwt verrassend Adolf Hitler met Eva Braun.
Eindelijk is er verlichting voor de hongerende bevolking van West-Nederland: operatie Manna begint, met een eerste massale voedseldropping door 200 Lancaster bommenwerpers. Amerikaanse troepen doen opnieuw een gruwelijke ontdekking: concentratiekamp Dachau. De in de strijd geharde infanteristen weten niet wat ze zien. Duizenden lijken, zo'n 30.000 gevangenen die nog in leven zijn. Velen zullen het niet redden. De Britten en Canadezen hebben twee weken eerder Arnhem bevrijd. De stad waar ze in september nog een smadelijke nederlaag leden bij operatie Market Garden. Maar Arnhem is leeg: de Duitsers hadden alle 95.000 inwoners verjaagd. Wanneer ze terug kunnen komen? Niemand die het weet.
Adolf Hitler is dood. In zijn bunker in Berlijn heeft hij, samen met Evan Braun, zelfmoord gepleegd. Hitler heeft in zijn testament admiraal Dönitz aangewezen als zijn opvolger. Die probeert tijd te winnen, zodat zoveel mogelijk militairen en burgers uit handen van de oprukkende Sovjets kunnen blijven. Duitse steden als Hamburg, Dresden en Leipzig zijn volledig verwoest door geallieerde bommentapijten. NSB-leider Anton Mussert was een tijdje buiten beeld. Hij blijkt in het ziekenhuis te liggen na een auto-ongeluk. Een eerste poging om de Duitsers te laten capituleren, mislukt.
Berlijn is gevallen. Het Rode Leger heeft de nazi-hoofdstad straat voor straat, huis voor huis veroverd. De prijs van de oorlog is hoog: naar schatting zijn 20 miljoen Sovjets - militairen én burgers - gedood. In het bevrijde Friesland zijn veel onderduikers: joodse kinderen, kinderen die er in de Hongerwinter kwamen, mensen die gevlucht zijn voor het oorlogsgeweld. Die willen allemaal naar huis. De half april overleden Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt is opgevolgd door de onervaren Harry Truman. In de Pacific woedt de slag om het Japanse eiland Okinawa.
De voedselhulp komt nu ook over land, met vrachtwagens, het nog bezette deel van Nederland in. Berlijn was al gevallen, maar nu heeft ook het Duitse verdedigingscommando zich daarbij neergelegd en zich officieel overgegeven. De uiterst bloedige Slag om Berlijn heeft 200.000 levens gekost.
Koningin Wilhelmina is weer in Nederland. Haar vliegtuig, met daarin ook prinses Juliana, landde gisteren op het militaire vliegveld in Gilze-Rijen. Na tien dagen van onverwacht felle tegenstand van de Duitsers, bevrijden de Canadezen ook de strategisch gelegen havenstad Delfzijl, in het uiterste noordoosten. In Azië verliezen de Japanners terrein, maar Nederlands-Indië - nog altijd verreweg het grootste deel van ons koninkrijk - hebben ze nog vast in handen. In de Japanse interneringskampen zijn de omstandigheden gruwelijk. De nationalisten van Soekarno werken samen met de Japanners, met als uiteindelijke doel: een onafhankelijk Indonesië.
Op de Lüneburger heide, ten zuiden van Hamburg, tekent de Duitse legertop, in aanwezigheid van de Britse generaal Montgomery, de overgave. Die moet om acht uur de volgende ochtend ingaan. Of dat betekent dat inwoners van het bezette West-Nederland dan de straat op kunnen om feest te vieren, is de vraag. In het twee weken eerder bevrijde Zutphen moeten mijnen geruimd en bruggen hersteld en wordt jacht gemaakt op 'foute' Nederlanders. Makkelijkste prooi: de moffenmeiden. Het Beest van Zutphen, de nietsontziende SS-baas Ludwig Heinemann, heeft tot veler frustratie weten te vluchten.
Vanochtend om 8 uur is de capitulatie officieel ingegaan. Maar 120.000 Duitse militairen in het westen van het land moeten nog op een ordelijke manier worden ontwapend en het land uit. In het Wageningse hotel De Wereld wordt daarover onderhandeld. In het Drentse dorpje Nieuwlande blijken na de bevrijding honderden mensen ondergedoken te zijn geweest, onder wie een groot aantal Joodse kinderen.
In het westen is nog geen geallieerde militair te zien geweest, want pas vandaag tekent Wehrmacht-generaal Blaskowitz in Wageningen het document dat de uitwerking van de capitulatie regelt. Prins Bernhard, hoofd van de Binnenlandse Strijdkrachten, is daar ook bij. Zijn BS heeft overigens expliciet geen rol gekregen bij de ontwapening van de Duitsers. In Utrecht wachten mensen tevergeefs op de eerste geallieerde colonnes. Om twee uur 's middags verschijnt één Canadese verkenner, een majoor, met zijn chauffeur, die op zoek zijn naar het stadhuis. Sommige BS'ers houden zich niet aan de capitulatie-overeenkomst en beginnen op eigen houtje NSB'ers aan te houden. Veel NSB'ers en andere collaborateurs worden opgesloten in Kamp Westerbork, slechts gescheiden door prikkeldraad van Joden die weliswaar bevrijd zijn, maar niet naar huis kunnen. Dat leidt tot opstootjes en gevechten.
Drie dagen na de capitulatie is de situatie op veel plaatsen nog verwarrend. Op de Dam in Amsterdam komen bij een schietpartij ruim dertig mensen om het leven. In Utrecht is dan al even een volksfeest aan de gang, na de intocht van Canadese en Britse troepen. Toch vallen ook hier doden bij een schietpartij. In het partijkantoor in Den Haag wordt NSB-leider Mussert opgepakt. De jacht op 'foute' Nederlanders leidt op nogal wat plaatsen tot uitwassen.
De bevrijding van West-Nederland, die gisteren dan toch eindelijk begon, zet zich door: ook Amsterdam, Rotterdam en Den Haag kunnen nu de geallieerde militairen met veel feestgedruis onthalen. Maar op veel plaatsen gaat het nog mis: op zeker 44 plekken zijn de afgelopen dagen zeker 220 doden gevallen (merendeels Nederlanders) bij incidenten tussen BS'er en Duitsers.
In Berlijn hebben de Duitsers nogmaals de capitulatie getekend, nu met de Sovjets erbij én in een prominente rol: voor de Duitsers tekent veldmaarschalk Keitel en voor de Sovjets de bedwinger van Berlijn, maarschalk Zjoekov. De oorlog in Europa is definitief voorbij. Nederland is zwaar beschadigd. Minstens honderdduizend Joodse landgenoten zijn vermoord. Een half miljoen dwangarbeiders komen in plukjes terug uit Duitsland. Tienduizenden onderduikers en evacués keren terug naar huis, of wat daarvan over is. Onder de lichtpuntjes: in Zeeland is men begonnen met het dichten van de dijken.
De oorlog in Europa is voorbij, maar in Azië wordt nog volop gevochten. Daarbij vallen veel doden, want de Japanners mogen dan aan de verliezende hand zijn, ze weigeren op te geven. Dan gebruiken de Amerikanen een nieuw wapen met een onvoorstelbare vernietigende kracht: de atoombom. Met één zo'n bom wordt de stad Hiroshima totaal in de as gelegd. De vraag is: brengt dit de Japanners op de knieën? Intussen wordt in Nederland de schade opgenomen. Veel steden liggen in puin, delen van het land staan nog steeds onder water. Hoe te beginnen met de wederopbouw?
Nog dagelijks druppelen berichten binnen over het definitieve lot van degenen die zijn weggevoerd naar de vernietigingskampen van de nazi's. Eén daarvan gaat over Han Hollander, de legendarische sportverslaggever. Ook hij is omgekomen. In Hiroshima wordt, nu de stof- en rookwolken van de nucleaire explosie zijn opgetrokken, de schaal van destructie duidelijk. De Amerikaanse president Truman dreigt met nog meer atoombommen als Japan zich niet overgeeft. Probleem: overgave is in strijd met de samoerai-erecode. En bovendien: wat gebeurt er met de als een god vereerde Japanse keizer bij een overgave? Wordt hij dan berecht als oorlogsmisdadiger? In Japanse ogen ondenkbaar.
Het Rode Kruis gaat extra ambulances sturen om in Europa verdwaalde Nederlanders op te halen. Niet iedereen kan direct mee terug; vooral overlevenden van concentratiekampen zijn er slecht aan toe en moeten eerst aansterken. Annemarie Kas vertelt ondertussen vanuit Batavia over de situatie in Nederlands-Indië, waar de Japanners de touwtjes nu nog in handen hebben. “Eén ding is zeker: we gaan een hele onzekere periode tegemoet.”
“Verrek, ben jij niet vergast?”, krijgt de joodse overlevende Eva Pellinkhof-Roselaar te horen bij thuiskomst. Lex Runderkamp vertelt haar verhaal vanuit haar woonplaats Amsterdam. Ruim driekwart van de hier wonenden joden hebben de oorlog niet overleefd. In Japan lopen de spanningen hoog op. Voor de tweede keer in drie dagen is er een atoombom afgeworpen op het land. “Je zou zeggen: de capitulatie kan niet lang meer op zich laten wachten”, aldus presentator Herman van der Zandt.
Als Japan capituleert, ontstaat er in Nederlands-Indië een machtsvacuüm. “Het liefst zouden ze hier in Den Haag zien dat alles weer wordt zoals het was vóór de Japanse inval”, vertelt verslaggever Kysia Hekster. “Nederland weer heer en meester in ‘ons Indië’.” Martijn Bink staat ondertussen in het zwaar gehavende Roermond. Een trieste aanblik, zegt hij, maar van het puinruimen maken de bewoners een feestje.
Emmerich wordt Emmerik en Osnabrück wordt Osnabrugge. Tenminste, als het aan een deel van de Nederlanders ligt. Die willen dat ter compensatie van de oorlogsschade een deel van Duitsland wordt geannexeerd. De geallieerden vinden dit idee “een ordinair potje landjepik”, vertelt Wouter Zwart vanuit Berlijn, maar de Duitsers hebben wel wat anders aan hun hoofd. Sommigen van hen zijn alles kwijt als gevolg van geallieerde bombardementen. In de uitzending bijzondere kleurenbeelden van de ravage.
Meer dan 100.000 vermeende landverraders zitten achter slot en grendel, in afwachting van berechting. Kysia Hekster vertelt vanuit Kamp Vught dat de oud-verzetsstrijders die hen bewaken zich “niet bepaald zachtzinnig” gedragen. Martijn Bink staat onderwijl in Putten, dat in diepe rouw is. Hier wordt langzaam duidelijk dat de meeste mannen die tijdens de grootschalige razzia in september 1944 zijn opgepakt door de Duitsers, nooit meer zullen terugkeren.
Er zijn nog 30.000 Canadese militairen in Nederland en die vallen in de smaak bij de Nederlandse meisjes, vertelt Martijn Bink. “In deze zwoele zomer staan de kranten vol met artikelen over de zedeloosheid, de losbandigheid en de veranderende seksuele moraal.” Ondertussen staat Lex Runderkamp op het station van Bergen op Zoom, waar treinen vol terugkerende dwangarbeiders aankomen. Iedere dag stroomt het er vol met mensen die hopen hun dierbare terug te zien.
Nog in Londen maakte koningin Wilhelmina duidelijk dat ze niets zag in een terugkeer naar de oude, verzuilde politiek. Ze wilde staatsrechtelijke vernieuwing. Eenmaal in Nederland zet ze haar wil door: ze heeft de partijloze cartograaf Schermerhorn aangesteld als premier. Een verzetsman die tijdens zijn gevangenschap een politieke vernieuwingsbeweging had opgericht. Naast zich krijgt hij de ervaren SDAP-voorman Drees. Hun wacht een enorme klus: land in puin, infrastructuur kapot, grote voedselschaarste. Dat laatste is ook een gevolg van het feit dat nog veel akkers onbruikbaar zijn. Er liggen mijnen of ze zijn onder water gezet. In delen van Walcheren heeft de zee al sinds januari vrij spel. Het zoute water zal het land daar voor langere tijd onvruchtbaar maken. Mensen wonen er op zolder.
Japan heeft gecapituleerd! De Tweede Wereldoorlog is voorbij. Dat heeft de keizer bekendgemaakt in een speech, die nogal wat verwarring opriep bij de bevolking, vertelt Sjoerd den Daas vanuit Tokio. In Nederlands-Indië zitten de Japanners ondertussen nog stevig in het zadel. De 140.000 Nederlanders die er opgesloten zitten in kampen, hebben geen flauw benul dat de oorlog voorbij is.
Hoe mensen, van slachtoffers tot helden, hun leven na de oorlog weer probeerden op te pakken. Zoals de Amerikaanse soldaat die bij de invasie in Normandië met zijn parachute aan een kerktoren bleef hangen. Of de huisvrouw uit Oosterbeek die zich ontpopt tot heldin wanneer haar huis tijdens Operatie Market Garden plots in de frontlinie komt te liggen. De Wehrmachtsoldaat die op Omaha Beach talloze geallieerde soldaten neermaait. De Joodse onderduiker die van een Drents dorp een onderduikersnest maakt. De repatriant uit Nederlands-Indië. En de vrouwelijke sluipschutter uit Rusland.
De tweede helft van het themajaar '75 jaar Bevrijding' was door de coronamaatregelen veel soberder dan gepland. De meeste festiviteiten en herdenkingen vonden plaats in kleine kring of zelfs zonder publiek. Ze werden er misschien nog wel indrukwekkender door. In dit programma gaat het van de nog onder gewone omstandigheden gehouden Holocaustherdenking, eind januari, via de 4 mei-herdenking met de koning op een lege Dam en de 5 mei-viering tot de Indiëherdenking in augustus. Met vooral aandacht voor de toespraken die zijn gehouden en ook met veel archiefbeeld uit het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog.
Het NOS Jeugdjournaal gaat in een speciale uitzending terug naar mei 1945. Aan de hand van reportages en bijzondere persoonlijke verhalen wordt teruggeblikt op de afgelopen oorlogsjaren. Net als bij de Bevrijdingsjournaals die de NOS al een tijd uitzendt. Duitsland-correspondent Wouter Zwart praat de kijker bij over de laatste ontwikkelingen, want een uur eerder is op die dag de Duitse overgave ondertekend. Daarnaast staan we stil bij het bombardement van Rotterdam in 1940, de Jodenvervolging en de hongertochten. Er komen kinderen aan het woord die vertellen over hun ervaringen en we volgen hoe vanaf 1944 langzaamaan delen van Nederland worden bevrijd.