Ons dagelijks leven bestaat voor een groot deel uit het maken van keuzes. In de eerste aflevering van Labyrint aandacht voor de gemeenteraadsverkiezingen, bij uitstek een moment waarop kiezen belangrijk is. Maar wie denkt dat zijn stem het gevolg is van bewuste, rationele overwegingen komt bedrogen uit. We laten ons namelijk leiden door allerlei onbewuste processen. Het brein maakt de keuze voor ons en laat ons geloven dat we het zelf hebben bedacht. Worden we geregeerd door onze hersenen? Labyrint stapt ook uit het brein de maatschappij in. Onze huidige, populistische democratie heeft een probleem. De politiek draagt uit dat zij dicht bij de burger wil staan, maar tegelijkertijd wordt de burger steeds ontevredener. We hebben een nieuw model voor de democratie nodig waarbij de verhouding tussen burger en politiek wordt hersteld. Labyrint onderzocht of nieuwe computermodellen een bijdrage kunnen leveren aan zo’n nieuwe democratie. Kunnen zij de communicatie tussen burger en politiek verbeteren?
Met elektrische stroom de hersenen beïnvloeden. Dat klinkt nog altijd futuristisch. Maar het kan ervoor zorgen dat je als Parkinson patiënt niet meer trilt. Of dat je als patiënt met een dwangstoornis je handen nog maar 25 keer per dag wast in plaats van 500 keer. Bij Deep Brain Stimulation worden elektroden in het brein geplaatst die steeds elektrische signalen doorgeven vanuit een batterij in de borstkas. De risico’s van de operatie zijn niet gering, maar toch is DBS bezig met een flinke opmars.
Boodschappen doen zonder die lange rijen voor de kassa, wie wil dat nu niet? Binnenkort is het mogelijk dankzij de RFID chip, ofwel de streepjescode van de toekomst. Een RFID (radio frequency identification) chip bevat informatie over een product en kan op afstand worden uitgelezen. De chips zitten nu al in de OV-chipkaart, in ons nieuwe paspoort, in de toegangspasjes van uw bedrijf en op de verpakkingen van veel consumptieartikelen. Technisch gezien buitengewoon interessant. U doet uw boodschappen en bij de uitgang is alles al keurig afgerekend via de RFID chips in boodschappen en bankpas. Maar de digitale sporen die u achterlaat worden met deze nieuwe technologie vele malen groter. Hoe veilig is zo’n chip eigenlijk en hoe zit het met uw privacy?
Gelukkig zijn, dat willen we allemaal. Tijdschriften, televisieprogramma’s en cursussen spelen hierop in. Ze overladen ons met tips voor een plezierig leven. Heeft dat zin? In hoeverre is ons geluk te beïnvloeden? Labyrint vraagt zich af waar het geluk zit en of we het wel moeten willen bereiken.
Hoe ziet onze energievoorziening er in de toekomst uit? Als de mens zijn leven niet snel betert, gaat in 2050 het licht uit en staat het verkeer stil. Olie en gas zijn dan op. Ook om de opwarming van het klimaat te stoppen, moet het gebruik van fossiele brandstoffen drastisch worden verminderd. Op zoek naar de toekomst van onze energievoorziening bezocht Labyrint hoogleraar Mark Jacobson in Californië. Al in 2030 kunnen we volledig zijn overgeschakeld op duurzame energie, zegt hij. Zon, wind en water leveren namelijk meer energie dan we met zijn allen kunnen verbruiken, nu is de tijd om die energie om te zetten in elektriciteit. Maar zit daar niet het probleem? Voor de bouw van windturbines en zonnepanelen zijn zeldzame metalen nodig, die we steeds meer gebruiken en daardoor straks onbetaalbaar zijn. Hebben we onvoldoende grondstoffen voor een duurzame wereld, of ligt de sleutel bij recyclen?
Nieuwe robot en gaming technieken zorgen voor grote veranderingen in de zorg en oorlogsvoering. Nieuwe technieken op het gebied van robotica en gaming zorgen voor een revolutie in de zorg. De patiënt revalideert spectaculair beter en sneller met behulp van de computer, bewegingsensoren en levensgrote videoschermen waarmee de patiënt als het ware in het eigen lichaam kijkt. Maar diezelfde computertechniek brengt ook grote veranderingen in oorlogsvoering. Militairen voeren vanachter een computerscherm een bijna virtuele oorlog, ze maken gebruik van robots die gevaarlijke verkenningen uitvoeren en robots die bommen onschadelijk maken. Een goede ontwikkeling. Maar wat vinden we van robots die zelf beslissen of en op wie ze schieten? Labyrint laat zien dat deze ontwikkeling verder is dan u denkt en duikt in de wereld van de serieuze spelletjes.
Obesitas is een groter probleem dan ondervoeding. De verwachting is dat de obesitas-epidemie de komende jaren alleen nog maar groter wordt: in 2015 hebben 700 miljoen mensen last van ernstig overgewicht. Waarom is het zo moeilijk om obesitas aan te pakken? Volgens een onderzoeksgroep in Maastricht ligt de oorzaak in onze hersenen. Obesitas moet worden gezien als een psychische stoornis en ook als zodanig worden behandeld. In de levensmiddelentechnologie probeert men intussen om overgewicht op ander wijze aan te pakken, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van producten met minder vet en minder suiker. Maar werken die lightproducten eigenlijk wel, of kunnen we ons lichaam beter op andere manieren voor de gek houden?
Na jarenlange studie van de genetische bouwstenen van de natuur is de mens klaar voor de volgende stap. Van achter onze computer gaan we de natuur anders ontwerpen. Labyrint volgt een nieuwe generatie wetenschappers die in laboratoria synthetisch leven bouwen en zet vraagtekens bij deze ontwikkeling. Want de code van het leven is openbaar en DNA is op internet te koop. Kan iedereen met internet en een DNA lab in zijn garage nieuw leven creëren? Wat kunnen we allemaal maken en wie beschermt ons tegen slechte bedoelingen?
Ondanks inspanningen van de WHO (Wereld Gezondheidsorganisatie) sterven nog steeds één à twee miljoen mensen per jaar aan malaria. Medicijnen en muskietennetten alleen zijn dan ook niet de oplossing, stelt Labyrint. Om de ziekte effectief te bestrijden moeten juist de larf en de mug worden aangepakt. Volgens de cijfers krijgen jaarlijks zo’n 250 miljoen mensen malaria. Maar kloppen deze aantallen eigenlijk wel? Nieuw onderzoek wijst uit dat de cijfers veel lager moeten liggen. Labyrint was in Oeganda, dat een groot malariaprobleem heeft, en begon bij het begin: het stellen van de juiste diagnose.
In mei is het tien jaar geleden dat Enschede geconfronteerd werd met de vuurwerkramp. Een dergelijke ramp is voor veel mensen een traumatische ervaring, tien procent kreeg dan ook last van een Post Traumatisch Stress Syndroom (PTSS). Waarom krijgt de één wel en de ander geen last van deze stoornis? En als je het krijgt, hoe moet je het dan behandelen? Zouden we alle nare herinneringen niet gewoon met een pilletje kunnen wissen? Labyrint ging op zoek naar een traumaproof brein.
In 2050 zal de wereldbevolking gegroeid zijn naar 9 miljard mensen. Met name in landen als China en India zal de welvaart enorm toenemen. Die groeiende welvaart zal gepaard gaan met een toenemende vleesconsumptie. Probleem is alleen dat de productie van vlees extreem milieubelastend is. Hoe gaan we de groeiende, steeds welvarender wordende wereld in de toekomst van vlees voorzien? In Labyrint aandacht voor comfortabele megastallen en het kweken van vlees zonder dieren.
Op televisie lijkt het zo makkelijk: na een misdaad vinden de mannen en vrouwen van CSI een match tussen het DNA dat op de plaats delict gevonden is en dat van de verdachte. Is het echt zo simpel? Vliegen houden van lijken en zijn daarom voor forensische onderzoekers een belangrijke bron van informatie. Sofie van Poucke en Luc Bourguignon, entomologen van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie in Brussel, onderzoeken hoe je met behulp van insectenlarven op een kadaver het exacte tijdstip van overlijden kunt vaststellen. Voor hun onderzoek verzamelen zij doodgereden dieren en laten die in een bos een tijdje rotten. Deze op het eerste gezicht nogal onsmakelijke bezigheid moet een exactere schatting mogelijk maken van de tijd dat een lijk gelegen heeft op de plek waar het aangetroffen is. Hun collega Matthias Gosselin onderzoekt of je aan de hand van dezelfde larven kunt aantonen dat een overledene een wellicht dodelijke dosis drugs, medicijnen of vergif in zijn lichaam had, zelfs als het lichaam al in vergaande staat van ontbinding verkeert. Rectificatie: In de uitzending wordt gezegd dat Ton Derksen onafhankelijk onderzoek heeft laten verrichten naar de zaak Haalboom, maar dit onderzoek is in gang gezet door Haalbooms advocaat Geert-Jan Knoops.
Een vals weeralarm. Onverwachte regen op je tuinfeest. Ongelukken door plots opkomende mist. Weermannen en -vrouwen zitten er regelmatig naast. Toch is er hoop op verbetering: Labyrint ontdekt een revolutie in de weersvoorspelling. Maar terwijl we op de korte termijn steeds beter weten welk weer ons te wachten staat, staat de lange termijn op losse schroeven. Er zijn grootse plannen om stoffen in de atmosfeer te brengen die de opwarming van de aarde tegen moeten gaan. Maar kunnen we dit ongestraft doen?
De botanische tuin van de Technische Universiteit in Delft is anders dan de tuinen van andere Nederlandse universiteiten: het onderzoek is vooral gericht op technische toepassingen van plantaardige materialen. De natuur als bron van technologische innovaties dus. Ook voor een duurzame energievoorziening zijn planten steeds belangrijker. Maar is biodiesel wel de juiste manier om onze energiehonger te stillen?
Veldrijders Rebecca (16) en Jordi Talen (13) hebben het niet van een vreemde. Vader John Talen deed drie keer mee aan de Tour de France. Hadden deze wielertalentjes al een voorsprong? Kennis over onze genen is steeds belangrijker in de topsport. In sommige landen wordt het genenprofiel al gebruikt voor de selectie van atleten. Maar hoeveel kan ons genenprofiel werkelijk voorspellen? Daarnaast staan genen al jaren op de dopinglijst. Gendoping, het sleutelen aan de genen om beter te presteren, wordt als dé opvolger voor bloeddoping en epo gezien. Labyrint onderzoekt of deze levensgevaarlijke doping al wordt gebruikt en maakt zelf een spuit met gendoping op basis van een stukje wangslijmvlies.
Eén op de twee vrouwen met borstkanker krijgt onnodig een chemokuur, stellen onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut. De wetenschap brengt ons steeds dichterbij een kankervaccin. Ook diagnostische tests zijn in opkomst. Die bepalen welke medicatie het meest geschikt is. Of voorspellen het verloop van de ziekte. Ze kunnen daarmee onnodige chemokuren voorkomen. De medische wetenschap is klaar voor ingrijpende veranderingen. Maar… zijn zowel de zorgverzekeraars als de farmaceutische industrie dat ook? Ga naar de aflevering.
Met nieuwe technologieën als de 3D-printer kan iedereen (bijna) alles zelf maken en dat heeft flinke gevolgen. Voortaan bepalen consumenten wat ze nodig hebben en ze maken dat zelf. Ook het lichaam lijkt maakbaarder dan we dachten. Organen worden in het lab ontworpen en ontwikkeld en defecte lichaamsonderdelen worden vervangen met organische nieuwe onderdelen. Wat zijn de mogelijkheden nu en in de toekomst?
Steeds vaker wordt Ritalin gebruikt als doping voor het gezonde brein. Voor een betere concentratie en prestatie. Is dit soort medicijnen in staat de hersenfuncties tijdelijk op te krikken? Breinboosters en andere slimme pillen: Labyrint gaat over pillen die je slim maken. Veel studenten slikken bijvoorbeeld Ritalin voor een betere concentratie en prestatie. De vraag is of dit soort medicijnen werkelijk je hersenfuncties tijdelijk kunnen opkrikken. Maar er zijn ook pillen die zelf slim zijn: zo bestaat er een camerapil die, nadat je hem hebt ingeslikt, elke twee seconden een foto neemt van je darmen waardoor tumoren kunnen worden opgespoord. En er is een pil die zelf onderzoek in de darmen doet: de Lab-on-a-chip. Deze nano-pil bevat een compleet laboratorium dat kanker kan opsporen in het maag-darmkanaal. De pil stuurt de uitslag per sms naar een mobiele telefoon.
De Nieuwe Mens komt eraan. Wereldwijd vinden er experimenten plaats om met behulp van nanotechnologie een medicijn te ontwikkelen, die de menselijke levensduur en levenskwaliteit kan verbeteren. In de nanotechnologie worden ultrakleine bouwstenen van de materie bewerkt en gemanipuleerd. Door te schuiven met atomen en moleculen zorgen wetenschappers ervoor dat materiaaleigenschappen intelligent worden verbeterd. Er zitten al nanodeeltjes in tal van producten, zoals fietsframes, zonnebrandcrème, autoruiten, middelen tegen zweetvoeten en vitaminepreparaten.
Virginie is begin twintig als ze, na een herseninfarct, in een diepe coma raakt. Enkele jaren later ontdekken artsen dat de jonge vrouw volledig bij bewustzijn is. In 2002 is de diagnostiek van comapatiënten aanzienlijk verfijnd, en sindsdien weten we dat veel comapatiënten zich bewuster zijn van zichzelf en hun omgeving dan aanvankelijk werd gedacht. In het comacentrum van Steven Laureys, in Luik, worden nieuwe manieren ontwikkeld om met comapatiënten te communiceren. Geavanceerde hersenscanners maken het mogelijk om antwoorden op eenvoudige vragen rechtstreeks af te lezen aan de hersenactiviteit van de patiënt. Waar voorheen communicatie niet mogelijk was, krijgen de patiënten nu hun stem weer terug. Zouden comapatiënten dan ook kunnen aangeven dat ze niet meer verder willen leven? Met deze nieuw verworven inzichten komt ook het euthanasievraagstuk in een ander daglicht te staan.
We richten ons al jaren op de zoektocht naar leven op andere planeten, maar wat als een voor ons vreemde levensvorm al die tijd ongezien tussen ons leeft? De meeste levensvormen leven onopgemerkt onder ons, we zien ze niet met het blote oog. Denk maar aan micro-organismen zoals bacteriën. We richten ons al jaren op de zoektocht naar leven op andere planeten, maar wat als een voor ons vreemde levensvorm al die tijd ongezien tussen ons leeft? Sciencefiction? Een Amerikaanse onderzoekster is bezig met een onderzoek dat harde bewijzen moet leveren voor vreemd leven op Aarde. Wat heeft ze precies ontdekt? Zal deze ontdekking de biologie compleet veranderen? Het zijn vaak de jonge wetenschappers die de grootste wetenschappelijke doorbraken maken. Doorbraken die ervoor zorgen dat nieuwe discussies worden geopend en schoolboeken herschreven. In de jaren ’50 ontdekte de student Stanley Miller tegen alle verwachtingen in een manier om de bouwstenen van het leven te vormen. Hij concretiseerde de toenmalige theorieën over hoe de vroege Aarde bijdroeg aan de start van het allereerste leven. Na Millers dood ontdekte de laatste student onder hem een doos met de extracten uit het originele experiment. Nu blijkt het experiment meer op te leveren dan Miller ooit had kunnen denken.
De Noord/Zuidlijn: in 9 maanden graafwerk meer dan een miljoen vondsten uit de modder... De bouw van de Noord/Zuidlijn in Amsterdam stelt stadsarcheologen in staat om onderzoek te doen op een plek waar ze nooit eerder de gelegenheid hadden dat te doen: de bodem van de Amstel. Dit leverde meer dan een miljoen vondsten op, wat zegt dat over onze hoofdstad? Op plekken waar niet gebouwd of gegraven wordt, kunnen archeologen met nieuwe methoden toch voorspellen wat er in de bodem verstopt zit. Technieken als keratine analyse, bodemweerstandsmeting, infrarood-luchtfotografie en het gebruik van grondradar, maken het graven overbodig - archeologie zonder te graven. Labyrint verdiept zich zich in de wereld van de archeologie en toont de oudheidkunde in een nieuwe dimensie.
Als wij niks doen is ons brein juist heel actief, zo blijkt uit recent onderzoek. Inzicht in het dagdroombrein kan helpen bij de aanpak van Alzheimer en depressie. Lange tijd heerste de opvatting dat het brein in rust niets noemenswaardigs doet. Maar niets is minder waar. Het brein is altijd actief, ook als je aan het dagdromen bent, slapend in bed ligt of onder narcose bent. Die voortdurende achtergrondactiviteit blijkt plaats te vinden in een aantal wel omschreven hersengebieden, die bij elkaar het default brein worden genoemd. Sommige wetenschappers noemen het zelfs een nieuw orgaan in het brein. Dat zogeheten rustbrein zou onder meer een kritische rol spelen bij het plannen van toekomstige activiteiten, en het verwerken van herinneringen. Daarnaast zijn er vermoedens dat ziektes als Alzheimer, schizofrenie, depressie, ADHD en autisme te maken hebben met een afwijkende bedrading in deze hersengebieden. Een paradigmaverschuiving, aldus Marcus Raichle (Washington State University St Louis), de ontdekker van het rustbrein. Meditatie Meditatie wordt steeds populairder, met name de verwesterde variant Mindfulness. Ook in de wetenschap stort zich op Mindfulness, men wil weten of het werkelijk effect heeft op ons brein. Onderzoek van Anne Speckens, hoogleraar psychiatrie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, wees uit dat een therapie gebaseerd op Mindfulness een goede behandeling kan zijn voor ernstige depressie. Speckens denkt dat meditatie mogelijk zelfs een alternatief kan zijn voor anti-depressiva.
'En er was licht', zo staat er geschreven. Maar de mens zou de mens niet zijn als ie niet zou proberen het licht te verbeteren. Glastuinbouwers en wetenschappers denken dat planten beter kunnen groeien met aangepast licht. Ecologen en dierbeschermers proberen de biodiversiteit te beschermen met nieuwe oplossingen voor het altijd aanwezige licht in de nacht.
Nederland heeft als ambitie om in de top 10 van beste topsportlanden te komen. Een van de maatregelen om dat te bereiken is dat er meer wetenschappers komen die zich met de sporters bemoeien. Jeroen van der Eb (VU) is zo’n ‘embedded scientist’, zijn kersverse werkomgeving is een turnhal in het InnoSportLab in ’s-Hertogenbosch. Dit lab hangt sinds kort vol met hogesnelheidscamera’s zodat elke turnbeweging, ook de allerkleinste en -snelste, kan worden vastgelegd. Het lab is uniek in de sportwereld. Niet alleen door de high-tech, ook doordat het gebruik maakt van de nieuwste wetenschappelijke inzichten over hoe je een sport het beste kan leren. Ook onderzoeker David Lentink gebruikt voor zijn onderzoek de highspeedcamera, maar dan om de beweging vast te leggen van vogels, insecten en zaden. We weten nog maar kort hoe insecten erin slagen in de lucht te blijven. Maar Lentink wil meer weten. Hij gebruikt high speed beelden om te zien hoe al die verschillende vleugels optimaal kunnen vliegen onder de grillige omstandigheden in de natuur. Misschien kunnen we dan uiteindelijk onze eigen miniatuurvliegers bouwen.
Hoe halen we uit een schedelstukje dat Krijn, van wie het stukje is, een Neanderthaler is? En hoe weten we dat hij een speer gebruikte, net als onze voorouders? De mens is van nature kunstmatig. In het vroege verleden maakten we al gebruik van techniek om te overleven. Uniek is dit echter niet, we waren niet de enige menssoort die hier gebruik van maakte. Ook de Neanderthaler jaagde met speren. Maar hoe weten we dat zo zeker? Neem nou het schedeldakje van ‘de eerste Nederlander’ genaamd Krijn dat laatst gevonden werd. Hoe kunnen we aan zo’n klein stuk bot zien dat Krijn een Neanderthaler was? Of zelfs hoe hij gejaagd heeft?
Het fosfor is bijna op, terwijl we het hard nodig hebben. Hoe moet dit verder? Labyrint duikt diep in de wereld van poep en pies. Het fosfor is namelijk bijna op en dat hebben we minstens zo hard nodig als olie of gas. En laten wij dat fosfor nou met z’n allen door de wc spoelen. Zonde, nietwaar?
Ken jij gevoelens toe aan je auto, fiets of mobiele telefoon? In deze aflevering van Labyrint hoor je waarom we ons hechten aan een voorwerp en kijken we naar emoties bij dieren. Emoties van anderen herkennen we snel, maar de emoties van dieren zijn een stuk lastiger. Wij kennen gevoelens aan dieren toe, maar ervaren dieren deze ook echt? De wetenschap is verdeeld over deze vraag. Wel bewezen is dat we eigenschappen toekennen aan voorwerpen. We kunnen bijvoorbeeld gaan houden van onze auto, schoenen of laptop; je zou je bijna schuldig voelen om ze in te ruilen. Waarom doen wij dit?
Ziek? even snel een antibioticakuurtje en je bent er weer bovenop. Tenminste, zo ging het vaak de afgelopen decennia. In 1945 voorspelde Alexander Fleming, de ontdekker van penicilline, al dat het gebruik ervan kan leiden tot resistentie bij bacteriën. En hij lijkt steeds meer gelijk te krijgen. Bacteriën raken tegen steeds meer antibiotica resistent. Er zijn al resistente bacteriën gevonden tegen het laatste redmiddel, het antibioticum carbapenem. Wat gaan we doen als een simpele longontsteking niet meer te genezen valt?
Wie meer dan de helft van de dag aan de partner denkt kan driemaal zoveel pijn aan als mensen die minder aan hun partner denken... Vanavond hing de liefde in de lucht bij Labyrint. Kan je daten op basis van je DNA? Het Zwitserse bedrijf Genepartner test of je op genetisch niveau wel goed bij elkaar past. Een onbeantwoorde liefde kan behoorlijk pijn doen. Verliefdheid blijkt echter ook een goede pijnstiller te zijn. Dit werd ontdekt door verliefde mensen in een hersenscanner te leggen. Wil je weten wat de ingrediënten zijn voor een goede relatie? Klik lees verder om de uitzending te bekijken.
Het slimste netwerk is misschien wel ons brein. De wetenschappers van ‘Kies de aanval!’ uit Leiden, winnaars van de Labyrint Publieksprijs, wijden hier hun onderzoek aan. Want hoe werken aanvalsziektes als narcolepsie en migraine eigenlijk? En kunnen we het genezen? Ook in Labyrint: een slim elektriciteitsnetwerk. Hoe kunnen we stroomstoringen zo snel mogelijk verhelpen of zelfs vermijden?
Bijna 25 jaar geleden ontplofte de kernreactor van Tsjernobyl. De natuur in de onbewoonde omgeving rondom floreert. Waarom lijkt het leven in deze radioactieve omgeving geen last te hebben van straling? Het is 25 jaar geleden dat de kerncentrale Tsjernobyl ontplofte, de grootste nucleaire ramp in de geschiedenis. Tegenwoordig is de ‘verboden zone’ rond Tsjernobyl een prachtig natuurgebied waar veel diersoorten voorkomen. Hoe kunnen deze dieren overleven in een hoog radioactief gebied? Dit, en het opslagprobleem van kernafval, waar laat je afval dat 100.000 jaar gevaarlijk blijft?
De nieuwste trend in het marktonderzoek: neuro-wetenschap. Want uw hersenen weten veel beter wat u wilt dan u zelf denkt. Hoe geheim zijn uw gedachten eigenlijk nog? Labyrint gaat op zoek naar gedachtenlezers. Geen Uri Gellers of Hollands Next Topmentalisten, maar wetenschappers met hersenscanners. Als eerste volgen we een onderzoek van Neurensics dat bekijkt hoe efficiënt reclamespotjes en logo’s werken op ons brein. Zo valt uit te lezen wat ons aanspreekt, zelfs al voor we ons dat zelf realiseren. Zullen alle bedrijven die ons hun product willen verkopen gaan inspelen op onze onbewuste verlangens? En: aan de Universiteit van Maastricht doet neurowetenschapper Rainer Goebel onderzoek naar neurofeedback. Een techniek om met gedachten je hersenen te kunnen aansturen, handig bij bijvoorbeeld een depressie.
In Labyrint verdwijnen de grenzen tussen man en vrouw. Geboren zijn als meisje maar je voelt je een jongen: je zit in het verkeerde lichaam. Het gebeurt, maar hoe en waarom is nog niet duidelijk. Ondertussen is het wel mogelijk om van geslacht te veranderen. In deze aflevering volgen we daarom Chris die in transitie is van meisje naar jongen. Vroeger was dit echter geen optie, hoe gingen ze toen met transgenders om? Je bent geboren als meisje, maar je voelt je een jongen of andersom. Wat doe je? En hoe ging men hier vroeger mee om? Geboren zijn als meisje maar je voelt je een jongen: je zit in het verkeerde lichaam. Het gebeurt, maar hoe en waarom is nog niet duidelijk. Ondertussen is het wel mogelijk om van geslacht te veranderen. In deze aflevering volgen we daarom Chris die in transitie is van meisje naar jongen. Vroeger was dit echter geen optie, hoe gingen ze toen met transgenders om? Dit en meer vanavond in Labyrint.
Dit jaar is een sleuteljaar voor de ruimtevaart. Het is immers 85 jaar geleden dat we de eerste raket in de ruimte schoten, vijftig jaar geleden dat de eerste mens er was en 35 jaar geleden dat we de eerste satelliet lanceerden. Labyrint gaat ook de ruimte in. We nemen een kijkje bij ESTEC, het hoofdkantoor van de European Space Agency (ESA) in Noordwijk. Daar zien we dat Nederland eigenlijk best wel een grote rol speelt in de internationale ruimtevaart. En kunnen we binnenkort een nederzetting op de maan beginnen? Net zoals we dat op de Zuidpool hebben gedaan? Labyrint schiet zelf een ruimtesonde de lucht in. Samen met de redactie van Noorderlicht en amateur vliegtuigenbouwer Michel van den Berg lanceerden we op woensdag 23 februari vanaf het KNMI in de Bilt onze eigen ruimtesonde.
Labyrint gaat op in de massa. Een grote menigte kan angstaanjagend zijn of juist hartverwarmend. Maar kan een massa ook slim zijn? En hoe kunnen we daar gebruik van maken? Een massa mensen is een apart verschijnsel. De gedeelde kennis van een massa beter dan die van een individu: wisdom of crowds. Maar een massa kan ook gevaarlijk zijn. In deze aflevering van Labyrint gaat het over de kracht en het gevaar van de massa.
Zeedieren kunnen last hebben van lawaai dat door mensen veroorzaakt wordt, terwijl mensen last kunnen hebben van geluid dat helemaal niet bestaat. In labyrint gaat het deze keer over Herrie. Oorverdovende wetenschap in Labyrint. Hoe vinden vissen en zeezoogdieren het eigenlijk dat we overal lukraak herrie maken in hun zee? Gaan ze zich daar anders door gedragen? En wat doen we met geluiden die helemaal niet bestaan, zoals oorsuizen of het horen van stemmen?
Slimme auto’s. Auto’s die ons binnen de lijnen houden, voor ons remmen en ervoor zorgen dat je niet in slaap valt achter het stuur. Techniek kan ons helpen het verkeer veiliger te maken, maar het kan ons ook helpen sterker te worden. Exoskeletten helpen ons lopen, op onbereikbare plekken komen en kan ons sterker maken dan we zijn. Labyrint laat zien hoever we eigenlijk al zijn met het maken van exoskeletten en wat de voordelen zijn. Onze techniek wordt steeds geavanceerder. Onze auto's worden slimmer: ze blijven binnen de wegmarkeringen, parkeren zelf in en remmen als dat nodig is. In deze aflevering van Labyrint gaat het over slimme auto's en exoskeletten.
De bekende Canadese psychiater Robert Hare doet al sinds de jaren '70 onderzoek naar psychopathie en adviseerde onder anderen Nicole Kidman hoe ze het best een psychopaat kon spelen. In het kader van VPRO's themaweek Knap Crimineel onderzoekt Labyrint vanavond het brein van een psychopaat. We nemen een kijkje bij de Pompekliniek, een tbs-kliniek in Nijmegen. Ook spreken we met Robert Hare, een Canadese psycholoog die het boekc Snakes in Suits: When Psychopaths Go To Work schreef. Hij vertelt over psychopaten als topmanagers en beursgiganten.
Traumatische gebeurtenissen hebben voor sommige mensen enorme gevolgen, terwijl anderen onder grote stress goed kunnen functioneren. Maar als een zwangere vrouw een traumatische gebeurtenis meemaakt, wat zijn dan de gevolgen voor het kind? En verder: aandacht voor het meten van stress. Als brandweerman of politieagent moet je stressbestendig zijn. Hoe weet je vooraf dat je het werk aankan?
Labyrint helpt kunstenaars met inzichten uit hersenonderzoek. Wetenschappers vertellen waar we naar kijken en waar onze hersenen door geprikkeld worden. Daarnaast volgen we een nieuwe scanner die dwars door de verflagen van een Goya en een Rembrandt kijkt. Onder het schilderij van Goya onthult de scanner een opmerkelijk portret van een generaal. Waarschijnlijk heeft Goya hier destijds om politieke redenen overheen moeten schilderen.
De nieuwste ontwikkelingen uit het hart van de wetenschap, daar draait het om. Labyrint geeft hieraan duiding, op alle terreinen van de wetenschap, alfa, bèta en gamma. Onze fijne, warme zon is gevaarlijker dan we denken. Naast wervelstormen, vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en tsunami’s moeten we ons op aarde hoeden voor een voor velen onbekend natuurfenomeen: de zonnestorm. En ondanks die gevaren zijn er mensen die de zon proberen na te maken in een doosje, in ons voordeel. In 1859 is al eens gebleken wat voor dodelijke impact een grote zonnestorm op aarde kan hebben. Mensen die het telegraafsysteem van die tijd bedienden werden geëlektrocuteerd, als gevolg van de botsing van de zonnestorm met het magnetische veld van de aarde. Wetenschappers verwachten dat een storm van dergelijke omvang in de komende jaren weer de aarde zal bereiken. Het probleem is echter dat we nog niet in staat zijn om het moment van deze zonnestormen precies te voorspellen. De European Space Agency onderzoekt hoe zij in de toekomst kunnen vertrouwen op ruimteweerberichten en Prof. Kees de Jager houdt zich op 90-jarige leeftijd nog steeds bezig met het bewaken van de activiteit van de zon. Zon in een doosje Terwijl de ene wetenschapper zich bezighoudt met de bedreiging van de gevaarlijke krachten van de zon, probeert de andere wetenschapper deze krachten te bundelen op Aarde. Door de kernfusie processen die de zon van energie voorzien, na te bootsen in een reactor zouden we haast onbeperkt enorme hoeveelheden energie veilig op kunnen wekken. Grote beloftes en grote winst in het vooruitzicht, maar wel erg lange wachttijden. De zon boots je niet zomaar na. Het internationale kernfusie project ITER heeft al vele jaren vertraging opgelopen en een commerciële reactor wordt pas in de tweede helft van deze eeuw verwacht. Nu claimt een Italiaanse ingenieur een klein apparaat uitgevonden te hebben dat al in staat is tot ‘koude’ kernfusie. Het lijkt veelbelovend, maar hij bevind
De komende maanden is het weer zover: bijna drie miljoen mensen gaan een griepprik halen. Reden voor Labyrint om zich te verdiepen in het griepvirus. Hoe slaagt dat virus er in om wetenschappers steeds maar weer een stapje voor te blijven? Wat kunnen we leren van meer dan vijftig miljoen doden in 1918 die stierven aan de Spaanse griep? Is een universeel griepvaccin in zicht? Aan de EHEC-bacterie zijn 50 mensen overleden. In Europa. In Nederland overleed niemand. En toch veroorzaakte het een wereldwijde schok. Ter vergelijking: in 1918 overleden alleen al in Nederland 17.734 mensen aan de Spaanse griep. In het Nederland van nu zouden dat 44.000 mensen zijn. Viroloog John Oxford laat ons het gezicht zien van deze pandemische griep . Moleculair bioloog Ron Fouchier toont de volgende stap in het onderzoek: het opnieuw tot leven wekken van het dodelijke virus. In het tweede deel aandacht voor de voortdurende strijd tussen het virus en de wetenschap. Een inenting tegen griep moet elk jaar herhaald worden. Dat is geen truc van farmaceutische industrie om veel geld te verdienen. Het griepvirus heeft de eigenschap heel snel te veranderen, waardoor oude vaccinaties niet meer werken. Het virus muteert zo snel, dat de wetenschap er hijgend achteraan holt. Dat moet veranderen, maar hoe? Een vijand die te klein is om waar te nemen is een lastige tegenstander. Ook al werken virologen over de hele wereld samen, de vraag is of ze deze wedstrijd ooit kunnen winnen.
Een aflevering van Labyrint over goede leugenaars en slechte leugendetectoren. Een mens liegt gemiddeld zo’n twee keer per dag. De meeste leugens worden nooit herkend en gewoon voor waar aangenomen. Maar in situaties waarin er veel op het spel staat, doen we ons uiterste best om de leugen van de waarheid te onderscheiden. Lichaamstaal spreekt boekdelen, is hierbij de populaire gedachte.
Elk jaar in de eerste week van oktober wordt bekend gemaakt welke wetenschappers de volgende Nobelprijs ontvangen. Dit jaar is er weer geen Nederlander in de prijzen gevallen. Dat was aan het begin van de twintigste eeuw wel anders: tussen 1901 en 1936 ontvingen acht Nederlanders de Prijs Der Prijzen. Wat was er toen zo goed aan het wetenschappelijk klimaat in Nederland? Of doen we tegenwoordig iets fout? Labyrint duikt in de geschiedenis.
Er zitten tien keer zoveel bacteriën in onze darm als cellen in ons hele lichaam. De samenstelling van deze darmbacteriën is bepalend voor onze gezondheid. Dik, ziek of depressief? Geef je darmbacteriën de schuld! Een kuur met andermans poep kan uitkomst bieden. Een aflevering van Labyrint over de dierentuin in onze darm.
Popconcerten, sportevenementen, religieuze bijeenkomsten. Er komen duizenden mensen samen op een klein oppervlak. Het zijn daardoor gevaarlijke situaties. Wetenschappers weten steeds meer over de gevaren en hoe deze te voorkomen. Labyrint ging naar Mekka en muziekfestival Lowlands en sprak met vooraanstaande verkeerstroomexperts.
Vrouwen hebben net zo veel zin in seks als mannen. Als ze dat niet hebben dan doet de man iets fout. Dat stelt de Canadese neurowetenschapper Jim Pfaus. In Labyrint een kijkje in het brein tijdens De Daad. Vanavond 7 november, 20:20 uur op Nederland 2. Omdat je seks moeilijk kunt onderzoeken in de slaapkamer, doet Jim Pfaus zijn onderzoek bij ratten. Die lijken volgens hem meer op mensen dan we denken. Vrouwtjesdieren hebben de naam seks passief over zich heen te laten komen. Maar als zij zelf kunnen bepalen wanneer het gebeurt willen ze ook graag seks, zo ondervond Pfaus in zijn experimenten. Wat kunnen mensen leren van ratten? Verder verdiept Labyrint zich in een raadsel dat al decennia lang wordt onderzocht: sommige soorten kunnen zich voortplanten zonder seks te hebben. Dat terwijl er van seks altijd wordt gedacht dat het grote evolutionaire voordelen heeft. Seks zorgt er namelijk voor dat slechte veranderingen in het DNA worden opgeruimd en dat we ons zo beter kunnen aanpassen aan de omgeving. Hebben deze soorten speciale trucs om te overleven? Of doen ze stiekem toch aan seks?
Deze week een interview met beroemd en berucht wetenschapper Craig Venter. Vorig jaar kondigde hij aan als eerste in de geschiedenis in zijn laboratorium nieuw leven gesynthetiseerd te hebben. Daarnaast bezoeken we het adembenemende natuurpark Yellowstone. Het is de aangewezen plek om op zoek te gaan naar de eerste bewoner van de aarde. Labyrint gaat op zoek naar het nieuwste en het oudste leven.
Twee gloednieuwe behandelmethoden die hoop bieden voor verslaafden. De ene is een simpel taakje met behulp van plaatjes en een joystick. De andere methode is aanzienlijk ingrijpender. In Labyrint twee gloednieuwe behandelmethoden die hoop bieden voor verslaafden. De ene is een simpel taakje met behulp van plaatjes en een joystick. De andere methode is aanzienlijk ingrijpender. Daarbij wordt door middel van een hersenoperatie een elektrode diep in het brein gebracht. Let op! De DBS-casus in de reportage betrof een eerste proefpersoon in het AMC Amsterdam. De DBS behandeling is nog in onderzoeksfase en wordt nog in geen enkel ziekenhuis in Nederland in de praktijk toegepast. Bij zogeheten diepe hersenstimulatie (deep brain stimulation) breng je, tijdens een operatie, diep in de hersenen een elektrode aan. Deze elektrode wordt met een soort ‘hersenpacemaker ‘ verbonden die dan met kleine stroompjes bepaalde zenuwcircuits in de hersenen kan beïnvloeden. Geen eenvoudige ingreep. Toch kregen in het Duitse Magdenburg zes alcoholverslaafden onlangs zo’n elektrode in het brein geplaatst, een wereldprimeur. Deze dramatische ingreep vond plaats bij verslaafden die er lichamelijk zeer slecht aan toe waren. Psycholoog Reinout Wiers heeft een andere behandelmethode voor alcoholverslaving onderzocht. Een methode die minder invasief is dan een hersenoperatie. Het is zelfs heel erg simpel: met een joystick moet de verslaafde plaatjes van bier en wijn wegduwen. Hiermee worden onbewuste hersenprocessen opnieuw getraind. Wiers paste de methode toe in een Duitse verslavingskliniek, hetgeen resulteerde in 10% minder terugval. Wiers werkte in samenwerking met M. Rinck en E. Becker van de Radboud Universiteit Nijmegen.
Deze week onthult Labyrint de resultaten van het Groot Nationaal Onderzoek naar sociale vaardigheid en emotieherkenning. Voor een goede relatie met anderen is het herkennen van emoties cruciaal. De vaardigheid om te zien of iemand boos, blij of bang is, stelt ons in staat om ons in te leven in de ander en om gepast te reageren in sociale situaties. Maar zijn wij eigenlijk allemaal wel zo goed in het herkennen van emoties? Om deze vraag te onderzoeken zetten NTR en VPRO het Groot Nationaal Onderzoek naar emotieherkenning op poten, mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Met vier internettests en verschillende experimenten op Lowands en de Libelle Zomerweek onderzochten emotiedeskundigen Agneta Fischer, Joost Broekens en Valentijn Visch hoe goed wij zijn in het herkennen van emoties van anderen. Meer dan 15.000 mensen namen deel aan het onderzoek door tientallen gezichtsuitdrukkingen te beoordelen. Geen makkelijke taak, want hoe maak je het onderscheid tussen boosheid en walging? En tussen verbazing en angst? In een speciale uitzending van Labyrint licht Agneta Fischer de meest opmerkelijke resultaten van het onderzoek toe en legt ze uit hoe deze tot stand zijn gekomen. Ze laat zien hoe ze tientallen bezoekers van de Libelle Zomerweek voor de gek hield om hen een teleurgestelde reactie te ontlokken en ze laat zien hoe onze interpretatie van gezichtsexpressies wordt beïnvloed door onze eigen gemoedstoestand. Verder laat neuropsycholoog Christian Keysers zien hoe andermans emoties gespiegeld worden in ons brein, voorspelt Joost Broekens de opkomst van de empathische computer en laat Leon Rothkrantz zien hoe slimme camera’s onze emoties herkennen.
Darwin beschouwde muziek als een van de grootste raadsels van de mens. Heeft muziek een evolutionair nut of is het een toevallig bijproduct van andere eigenschappen? Psycholoog Isabelle Peretz werd wereldberoemd met haar onderzoek naar amusia, het ontbreken van gevoel voor muziek. Peretz is ervan overtuigd dat muziek niet zomaar een bijproduct is. Labyrint over amusia en muziek als waardevol instrument bij hersenonderzoek. Decembermaand is muziekmaand. Miljoenen Nederlanders stemmen de radio af op de muziek uit hun jeugd. De Top2000 is razend populair. Het is duidelijk dat muziek wat met ons doet. Maar waarom? De Top2000 vroeg wetenschappers deze vraag te beantwoorden. Ook Labyrint duikt in de muziek. Waar zit muziek in onze hersenen? Waarom zijn we eigenlijk muzikaal? En hebben dieren ook ritme? Recente onderzoeken brengen ons steeds dichter bij de antwoorden.
Het ambitieuze Human Brain Project moet de komende tien jaar een volledige computersimulatie van het menselijk brein opleveren. Daarmee kunnen hersenziektes zoals Alzheimer, schizofrenie en autisme op een nieuwe manier worden bestudeerd. Medicijnen kunnen ermee worden getest zonder proefdieren te gebruiken. Hiervoor is een supercomputer nodig die meer dan 1000 keer krachtiger is dan de huidige generatie supercomputers. Het menselijk brein bevat naar schatting net zoveel zenuwcellen als er sterren in de Melkweg zijn: 100 miljard. En tussen al die miljarden zenuwcellen zitten ook nog eens 100 biljoen verbindingen. Om al die cellen en alle mogelijke verbindingen ertussen te beschrijven, heb je meer getallen nodig dan er deeltjes zijn in het heelal. Onbegonnen werk, zou je zeggen. Maar de vermaarde neurowetenschapper Henry Markram (EPFL, Lausanne) laat zich daardoor niet uit het veld slaan. Over tien jaar moet zijn geesteskind, een model van de menselijke hersenen in de computer, klaar zijn. Verder in deze aflevering van Labyrint de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van Brain Computer Interface technologie (BCI) . Die techniek maakt het in de toekomst mogelijk om met behulp van slechts gedachten de wereld om je heen te besturen.
Tientallen camera- en natuurliefhebbers volgden het afgelopen jaar een cursus high speed filmen bij de winnaars van de Academische Jaarprijs 2010, de Wageningse onderzoeksgroep van aerodynamicus David Lentink. Dit leverde honderden zeer bijzondere filmpjes op van het vliegend leven in Nederland. Labyrint vertoont deze unieke beelden in een speciale aflevering. Houd rekening met achteruit vliegende mussen, salto-makende vliegen en in de lucht parende vuurjuffers. Vogels en insecten zijn ware vliegkunstenaars die aan de wetten van de zwaartekracht geen boodschap lijken te hebben. Wetenschappers en vliegtuigbouwkundigen bestuderen niet voor niets het technisch vernuft van vliegende dieren om vliegtuigen nog beter te maken. In Labyrint een bijzonder portret van Neerlands vliegend leven en haar bewonderaars.
Als patiënt wil je niet dat je arts je voorliegt. Maar soms kan het juist helemaal geen kwaad dat een arts een nepmedicijn voorschrijft. Het kan de patiënt zelfs beter maken. Een neppil of leugentje om bestwil. Zo staan placebo’s bekend. Niet ethisch verantwoord. Toch zouden artsen gebruik moeten maken van de achterliggende werking van het placebo-effect. Woensdag in Labyrint: het bewezen helende effect van hoopvolle verwachtingen.
Het gebruik van taal is net zo vanzelfsprekend als het ademen van lucht. Kinderen leren het met het grootste gemak en ons denken wordt bijna volledig beheerst door taal. Spreken, het gebruiken van taal, is net zo vanzelfsprekend als ademen. Onbewust bepaalt taal onze kijk op de wereld. Kinderen zijn vroeg in staat een taal te leren, maar wetenschappers staan voor een raadsel. Hoe kan zoiets ingewikkelds als taal, met al haar grammatica, klanken, betekenissen, zo gemakkelijk door ons opgepikt worden?
In deze aflevering haakt Labyrint aan bij Nederland van Boven. Vanuit de lucht zien we een mooi geordend landschap, in de grond lijkt het wel een chaos. Labyrint duikt in de bodem en merkt dat de grond onder onze voeten op veel meer plekken weg wordt geslagen dan we dachten, maar er lokaal ook stijgingen zijn die hiervoor nog niet bekend waren. Nooit eerder zagen we zo’n compleet beeld van de beweging van de Nederlandse grond.
Voetballers die vaker dan 1000 keer per jaar koppen, hebben een vergrote kans op hersenletsel. Dit ontdekte neuropsycholoog Michael Lipton na het scannen van de hersenen van amateurvoetballers. Voetballers die vaker dan 1000 keer per jaar koppen hebben een vergrote kans op hersenletsel. Wat zijn daar de gevolgen van? En wat is er precies aan de hand met de hersenen van Alzheimer- en Parkinsonpatiënten? Op welke manier kan onderzoek met stamcellen helpen bij het genezen van deze neurologische aandoeningen?
De ingestorte economie en grote schulden. De berichtgeving over de recessie beheerst ons dagelijkse nieuws. Labyrint duikt in de economische vraagstukken vanuit verschillende wetenschappen: ecologie, antropologie en complexe economie. De economische wetenschap gebruikt van allemaal wat en geeft antwoord op de vraag: wat is schuld en valt een recessie te voorspellen?
Waarom is chronotherapie nog niet in Nederland geïntroduceerd? Wat is het gevolg van een sociale jetlag? En wat zijn de biologische gevolgen van werken in ploegendiensten? Labyrint over 'De Biologische Klok' Vrijwel alle processen in ons lichaam worden geregeld door een gebiedje dat niet groter is dan een speldenknop: de biologische klok. Rekening houden met je biologische klok is van levensbelang, blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de medische industrie. Deze week in labyrint: de biologische klok.
Bezoek aan het Comacentrum van de comaspecialist Steven Laureys in Luik. Er zijn verschillen tussen vegetatief coma, minimaal bewustzijn en het locked in syndroom. We volgen de Belgische Virginie. Afgelopen vrijdag zei de Oostenrijkse arts die prins Friso behandelde in de persconferentie dat het onduidelijk is of Friso ooit weer bij bewustzijn zal komen. De toestand van prins Friso roept veel vragen op. Labyrint brengt een bezoek aan het Comacentrum van de vermaarde comaspecialist Steven Laureys in Luik. Uit heel Europa komen patiënten naar het centrum van Laureys voor nader onderzoek.
Wielrenners kleven in elkaars wiel. De voorste zwoegt in z’n eentje tegen de wind. De rest lift mee in het kielzog. Iedereen heeft hier voordeel van, behalve de voorste renner. Of niet? Wetenschappelijk onderzoek geeft verrassend nieuw inzicht in wielrenneraerodynamica. Inzicht dat de wielersport aangrijpend kan veranderen. In Labyrint alles over wind, wielrenners en de juiste positie in de groep.
Maar liefst 85 procent van de massa in het heelal is zoek, een kosmologisch raadsel waar astronomen zich al veertig jaar het hoofd over breken. Labyrint volgt drie onderzoekers die in het ondergrondse laboratorium van Gran Sasso op zoek zijn naar die ontbrekende, donkere materie.
Bij patiënten met de oogziekte retinitis pigmentosa sterven de lichtgevoelige cellen in het netvlies langzaam af. In de loop van jaren worden de patiënten blind. In een oogziekenhuis in het Duitse Tübingen wordt geëxperimenteerd met een elektronische chip die de functie van de beschadigde cellen in het netvlies over kan nemen. De chip, met 1500 lichtontvangers, is ontsproten aan het brein van de Duitse oogarts prof. Dr. Eberhart Zrenner. De chip is tot nu toe bij zo’n 20 patiënten met retinitis pigmentosa geïmplanteerd. Een van de patiënten die aan de klinische trial meedeed is de Nederlander Ludo Hoendervangers. Een jaar lang kon hij weer zien, weliswaar op een andere manier dan vroeger, maar voldoende om het gezicht van zijn vrouw voor het eerst te kunnen zien. Verder in Labyrint: de winnaars van de Labyrint Publieksprijs 2011. Drie jonge, enthousiaste hersenonderzoekers van de Universiteit Maastricht nemen de kijker mee op een fascinerende tocht door het menselijk brein.
